Bevecht je ruimte
Walk your talk! Organiseer je ruimte zoals je van bewoners verlangt.
Welzijnsprofessionals hebben nog een slag te maken, was de boodschap in de eerste blog Burgers aller buurten organiseert u! Hoe? Ze moeten de strijd aangaan binnen hun organisatie en hun ruimte bevechten.
In ons blog Burgers aller buurten, organiseert U! bespraken we hoe de bestaande professie in welzijn en zorg een tegenkracht vormt voor de organisatiekracht van bewoners. Dit had vooral betrekking op een individualiserend perspectief van de professie: de individuele burger heeft een probleem, de professie stelt de diagnose, bepaalt de oplossing en evalueert het resultaat. We eindigden ons blog met de hartenkreet: ‘… burgers aller buurten, organiseert U! En professie, U heeft nog een slag te maken.
Welke slag is er te maken?
Daarop kregen we de volgende reactie:
‘Jullie zeggen dat de professionals nog een slag hebben te maken. Ze moeten dus iets anders doen en dat lijkt me een belangrijke boodschap. Hoe zouden ze dat kunnen doen? Stoppen met welzijnswerk? Andere principes volgen? Jullie zijn toch ook professionals?’
Welnu dan, als antwoord op die vraag: wat is die slag?
We refereren hiervoor naar een workshop met welzijns- en zorgprofessionals in de Amsterdamse wijk Bos en Lommer die we in juli 2012 faciliteerden. Belangrijke vraag was: hoe handen en voeten te geven aan welzijn en zorg nieuwe stijl, dit in het kader van een participatieproject van bewoners dat we met deze professionals zouden starten.
Schaarstedenken heeft greep op het werkgebied Een belangrijk thema in de workshop was schaarste en overvloed. Het schaarsteperspectief kadert de wereld als een zero-sum game: mijn winst is jouw verlies. Overvloed, daarentegen, ziet de wereld als een plek waar genoeg is voor iedereen. Onze blik op de wereld beïnvloedt ook ons gedrag. Vanuit het idee van schaarste neigen we naar competitie en toe-eigening, een overvloed-perspectief stimuleert daarentegen samenwerken en delen. De aanwezige professionals merkten op hoezeer het schaarstedenken greep heeft op hun werkgebied en organisaties. Zelfs wanneer we elkaar de vraag stelden waar in ons leven we overvloed ervaren, kwamen er antwoorden als: ik ervaar een overvloed aan werk, drukte, stress. Schaarste vermomd als overvloed.
Laat de teugels los Eén van de belangrijke conclusies van die tweedaagse workshop was dat welzijn en zorg nieuwe stijl betekenen dat je de teugels loslaat, ruimte biedt aan de burger en zijn of haar initiatieven faciliteert. Als professional moet je uit het centrum durven stappen, water geven aan wat werkt, dealen met complexiteit en onzekerheid, leermomenten identificeren en daar het steigerwerk omheen zetten, zodat een leeromgeving kan ontstaan. En je moet vooral ook weg kunnen komen van het schaarstedenken, terug naar pedagogische modellen en basic opbouwwerk.
Bevecht je ruimte Dat we de burger ruimte moeten geven wisten we natuurlijk al. Maar wat we in Bos en Lommer ontdekten, is dat we als professionals ook onze eigen ruimte moeten bevechten. Weg van de protocollen, weg van de dwang, weg van resultaatgerichte productiesystemen die het meten plaatsen boven het weten. Kun je die ruimte voor jezelf niet bevechten, dan kun je die ruimte ook niet bieden aan de burger. Hetzelfde geldt voor de teamleider of leidinggevende. En zo zitten we met zijn allen in Domino Day, waar – als de hoogste steen in rang omvalt – iedereen mee omvalt met als sluitsteen de cliënt. Conclusie: ruimte moet je niet alleen geven, maar soms ook bevechten. En het werkt pas goed wanneer iedereen elkaar ruimte geeft en toevertrouwt.
De professie kent twee complementaire componenten, de instellingen en de professionals. In het voorgaande betoog staan die stevig tegenover elkaar: de professional wil misschien wel, de instelling staat het niet toe of maakt het praktisch onmogelijk.
Gaan instellingen ont-organiseren? Wat kunnen die instellingen doen? Zoals bewoners zich leren te organiseren, zo moeten de instellingen leren te ont-organiseren. De institutionele schaal waarop in Nederland zorg en welzijn worden geproduceerd is alle redelijke grenzen voorbij en moet weer terug naar de schaal van de wijk. ‘Too big to fail’ is niet alleen meer voorbehouden aan de financiële sector. Die schaal heeft het bedrijfsmatig denken in termen van producten en klanten, protocollair werken en management met grote afstand tot de werkvloer tot standaard gemaakt. In dat systeem is niet alleen de burger een gevangene, maar ook de professional die wel anders wil, maar daarin niet wordt gefaciliteerd; sterker nog, daarin wordt gesaboteerd. Gaan de instellingen ‘ont-organiseren’? We vrezen van niet. Dus zal de wal het schip moeten keren.
‘De institutionele schaal waarop in Nederland zorg en welzijn worden geproduceerd is alle redelijke grenzen voorbij’
Dat brengt ons terug bij de professionals. Wat kunnen zij doen? We zeiden het al: de strijd aangaan binnen de eigen organisatie, en dat betekent risico voor eigen baan en zekerheid. Lukt het daar niet, dan is de enige weg om je lot in eigen hand te nemen, want het is met professionals niet anders dan met de burger. Betekent dat stoppen met welzijnswerk? Dat hoeft niet, het kan ook het begin zijn van het echte werk.
Het echte werk lijkt op wat er van de burger wordt gevraagd Dat echte werk lijkt misschien wel verbazingwekkend veel op wat tegenwoordig van de participerende burger wordt gevraagd: initiatief, passie, ondernemerschap, organisatie, risico. De thuiszorg in Nederland kent het fantastische voorbeeld van Buurtzorg (externe link), dat heeft aangetoond dat je op basis van zelforganisatie en zelfsturing weer greep kunt krijgen op de inhoud van je werk, ook binnen de bestaande financiële kaders. Dat voorbeeld wordt inmiddels internationaal gevolgd. Dus professionals, waar wachten we op? Walk your talk, organiseer je eigen ruimte zoals je dat ook van bewoners in de wijken verlangt en maak zichtbaar hoe het anders kan. Dat is sociaal ondernemerschap.
En inderdaad, ook wij zijn professionals, zij het informeel, buiten de gevestigde kaders. Wij roepen soms van de zijlijn, maar proberen ook te laten zien hoe het anders kan. En waar mogelijk delen we onze visie, kennis, methodieken, vaardigheden. Als sociaal ondernemers, op risico, zonder de zekerheid van een vaste baan. En soms in conflict met opdrachtgevers, partners en bewoners. Hebben we recht van spreken? Roepen we te gemakkelijk? Laten wij betere resultaten zien? Pionieren wij ons dood? Ook wij zijn benieuwd naar het antwoord.
Deze blog verscheen eerder op buurtwijs.nl, het platform voor buurtontwikkeling.