Waarde(n)volle Gesprekken
In gesprek over persoonlijke of morele dilemma's bij de Nationale Politie
Een waarde(n)vol gesprek is een dialooggesprek in een groep collega’s tussen de 8 en maximaal 15 personen, waarin onderliggende waarden en drijfveren van het handelen worden onderzocht. Inhoudelijk wordt besproken wat de deelnemers zelf op dat moment bezig houdt, bijvoorbeeld werk gerelateerde, morele of persoonlijke dilemma’s of vragen.
Een gesprek duurt ongeveer 3 à 4 uur en wordt begeleid door twee procesbegeleiders die de diepgang en veiligheid bewaken en het gesprek op gang brengen.
In opdracht van de Nationale Politie leidt Wendela Kloosterman samen met haar collega's van Diversity Joy sinds 2012 procesbegeleiders op om deze Waarde(n)volle gesprekken te begeleiden. Procesbegeleiders zijn gewone collega’s met uiteenlopende functies, die dit als neventaak doen naast hun dagelijkse politiewerk. Zij staan niet als deskundige voor de groep, maar begeleiden op ooghoogte.
4-daagse cursus
De procesbegeleiders leren in een 4-daagse cursus om alles te doen wat nodig is om de mensen met elkaar in gesprek te brengen over datgene dat ze echt bezig houdt. Het is hun taak om te zorgen dat de deelnemers naar elkaar luisteren en doorvragen. Zij zijn er nadrukkelijk niet om kennis over te dragen zoals een docent of trainer en hebben ook niet de leiding, zoals een leidinggevende. Immers, als het gaat om persoonlijke en morele dilemma’s, weet alleen de persoon zelf wat er speelt en waar de kern zit.
De procesbegeleiders zijn niet verantwoordelijk voor de inhoud van het gesprek, alleen voor het proces. Zij kunnen wel invloed hebben op de veiligheid en de openheid in het gesprek door hun eigen introductie, hun toon en hun houding. Door zelf niet te oordelen en zich kwetsbaar op te stellen, nodigen zij anderen uit om dat ook te doen. Zij geven zoveel mogelijk ruimte aan de inbreng van de deelnemers en nodigen hen steeds weer uit om de diepte in te gaan en vragen aan elkaar te stellen.
De twee procesbegeleiders bereiden zich goed voor op elk gesprek. Zij hebben een voorgesprek om te weten wat er speelt in het team en kiezen passende werkvormen die aansluiten bij de groep en het doel van de bijeenkomst. Zij zorgen voor goede randvoorwaarden en zijn goed op elkaar afgestemd. Teveel controle of structuur kan het gesprek frustreren. Een goede procesbegeleider kan de structuur loslaten en meebewegen met wat er gebeurt in het moment. Dat is voor veel deelnemers vaak meer een kwestie van afleren dan aanleren.
Morele weerbaarheid
Het concept ‘Waarde(n)volle gesprekken’ is in 2012 in de eerste plaats ontwikkeld om nieuwe politiemensen (studenten) aan het denken te zetten over hun eigen integriteit en morele dilemma’s. Door studenten niet een presentatie te geven over wat er moet en mag, maar ze met elkaar in gesprek te brengen, worden zij meer aan het denken gezet en krijgen zij meer bewustzijn over hun eigen drijfveren en gevoelens. Zo worden zij in de praktijk moreel weerbaarder. Door de diepgang en openheid tijdens het gesprek met hun collega’s, zullen zij ook op andere momenten meer geneigd zijn zich over hun twijfels of dilemma’s uit te spreken, als individu en als team. Door het gesprek wordt het vermogen en de bereidheid groter om de weg naar binnen te gaan en op eigen keuzes te reflecteren.
Nadat ook vertrouwenspersonen en allerlei andere gemotiveerde politiefunctionarissen de cursus zijn gaan volgen, en de gesprekken in Amsterdam-Amstelland zijn ingezet in het kader van de reorganisatie naar de Nationale Politie, hebben de gesprekken een bredere inzet gekregen.
Betere samenwerking en het versterken van de professionaliteit
De cursus wordt momenteel ook in het kader van een betere samenwerking of het versterken van de professionaliteit in het algemeen gegeven in steeds meer eenheden in het land, en ook bij de Politieacademie. Op veel plekken in het land worden Waarde(n)volle Gesprekken gevoerd, waarvoor dan ervaren procesbegeleiders uit andere eenheden worden gevraagd. Zo is langzamerhand een bijzondere ontwikkeling gaande van onderop. Er is (nog) geen officieel landelijk beleid. Zodoende is elke nieuwe cursus het resultaat van individuele politiemensen die zelf een positieve ervaring hebben gehad en zich ervoor inzetten. Zoals Otto Scharmer in Theorie U bepleit (Scharmer, 2009) vindt (heel) langzaam maar zeker een geleidelijke cultuurverandering plaats door steeds weer stil te staan en de diepte in te gaan en vandaaruit naar een gewenste toekomst te kijken. Daarom is het belangrijk dat in de gesprekken steeds genoeg tijd en aandacht is voor het persoonlijke.
De cursussen voor de Politieacademie zijn multidisciplinair: de helft van de deelnemers zijn docenten van de academie en de andere helft bestaat uit trajectbegeleiders van dezelfde studenten in de praktijk. Zodoende wordt ook de samenwerking versterkt en ontstaan gesprekken over de visie op het onderwijs.
Het is de kunst van de procesbegeleider om zelf niet te oordelen, zich open en kwetsbaar op te stellen en op een niet oordelende manier in te grijpen als iemand veroordelend of aanvallend gedrag vertoont naar een collega. De neiging is groot om in discussie te gaan. De procesbegeleider buigt dat steeds weer om naar een dialoog. Door de juiste vragen te stellen en zelf buiten de inhoud te blijven, stimuleert de procesbegeleider het onderlinge gesprek. De procesbegeleider is niet de adviseur of degene die weet hoe het hoort. Hij of zij is steeds nieuwsgierig naar de motieven van de ander en is open over eigen gevoelens.
Door de cursus ontstaat meer bewustzijn van de eigen houding en al doende wordt duidelijk welke tools er zijn en welke randvoorwaarden van belang zijn. De verdieping en veiligheid die in de gesprekken wordt nagestreefd, is ook essentieel tijdens de cursus.
Na de cursus krijgen de deelnemers een praktijkopdracht. Deze is gericht op het organiseren van een gesprek in een team. Tijdens de borging dag na ca. 4 maanden zullen we de praktijkervaringen bespreken en afspraken maken over de borging.
SCT, System Centered Training
De procesbegeleiders betrekken mensen erbij die zelf niet makkelijk het woord nemen en begrenzen degenen die teveel aan het woord zijn, op een veilige manier. Zij brengen het gesprek terug naar het doel van de dag, als het een andere kant op gaat en kunnen omgaan met emoties. Zij waarderen wat naar boven komt en wat er wordt gedeeld: “Alles mag er zijn”. En zij brengen rust in het gesprek.
De cursus is gericht op het oefenen van bovenstaande vaardigheden en bestaat voor een groot deel uit ervaringsgericht leren. De deelnemers leren met en van elkaar, door op elkaar te oefenen in oefensessies en samen daarop na afloop te reflecteren. Daarin wordt gebruik gemaakt van de principes van SCT (System Centered Training): “SCT is een innovatieve theorie en methode waarin de ervaringsgerichte hier-en-nu-informatie van de deelnemers input is voor de ontwikkeling van de groep. Met name het onderscheiden en integreren van verschillen is daarbij een cruciaal en vernieuwend element voor ontwikkeling en transformatie.” Ieders kwaliteiten en vaardigheden worden daarin ten volle benut.