Burgers aller buurten, organiseert U!
In tegenstelling tot beter gesitueerden, organiseren mensen met weinig geld zich niet zo gemakkelijk. Bewoners van Osdorp leren organiseren om gezamenlijk hun positie te versterken. Dat leidt soms tot gezond tegendraadse oplossingsrichtingen.
Je kunt denken dat alles door het lot is beschikt. Als je geboren bent voor een dubbeltje dan wordt je geen kwartje. Dat is een vorm van primitief bewustzijn. Wanneer je verklaringen ontwikkelt voor het lot dat je treft ontwikkel je kritisch bewustzijn: het is de schuld van de rijken, de politiek, het onderwijs, je wordt gediscrimineerd. Maar ‘alleen is ook maar alleen’, dus wat kan jij eraan doen? Het antwoord op die vraag vereist organisatiebewustzijn, waarin je mogelijkheden vindt voor actie, met anderen.
Deze gedachtegang vormt de grondslag van de Organisatie Workshop, ontstaan in de jaren zeventig van de vorige eeuw in Midden Amerika. De Braziliaanse socioloog Clodomir de Morais was betrokken bij landhervormingen die de situatie van landloze boeren en werkloze ambachtslieden moesten helpen verbeteren. In de praktijk bleek al gauw dat ze, gewend om zelfstandig en voor eigen rekening te werken, de aan hen overgedragen landerijen verkavelden tot individuele familieboerderijtjes. Voor Clodomir een reden om te zoeken naar manieren waarop deze mensen het voordeel van schaal en arbeidsdeling konden ervaren, waarna ze in georganiseerd en coöperatief verband het werk op de landerijen konden voortzetten. Alleen dat zou hun armoede kunnen keren, door aansluiting bij de markt met efficiënte en arbeidsdelige werkprocessen. Organisatiebewustzijn en organisatie als sleutel tot handelen.
Organisatiebewustzijn
In Bewoners aan zet Osdorp (BazO), een bewonersproject in Amsterdam Nieuw-West, zoeken we vanuit dezelfde uitgangspunten hoe het organisatievermogen van bewoners kan worden versterkt. Hoe droom, denk, ontwikkel, werk ik ‘groter dan mijzelf’? Wat kan ik met anderen wat ik alleen niet kan? Hoe kunnen we gezamenlijk en duurzaam de kwaliteit van leven in de buurt verbeteren? En wat is daarvoor nodig? Vragen die niet vanzelfsprekend worden gesteld, laat staan beantwoord.
Ook in Nederland zijn mensen individueel ingesteld en denken we primair in termen van beperkingen van wat we zelf – alleen – kunnen. Dat wordt sterker naarmate de problemen van mensen zich opstapelen. Eénoudergezin, geen werk, schulden, probleemgedrag van kinderen, stress en ziekte. Onmacht, schaamte, gesloten loketten, te vaak teleurgesteld door anderen, allemaal redenen om niet meer groter te durven dromen dan jezelf.
De ervaring laat zien dat mensen die ‘het goed voor elkaar’ hebben elkaar meestal wèl weten te vinden – in de straat, de actiegroep, de Rotary Club, de winkeliersvereniging, de politieke partij en de vakbond. Gebrek aan zulke ervaringen met organisatie - afwezigheid van organisatiebewustzijn - betekent een aanzienlijke beperking van handelingsrepertoire voor mensen die binnen onze meritocratie toch iets minder gelijk zijn dan anderen ….
Leren organiseren
Dus zoals boeren en handwerkslieden in Midden Amerika zich leerden organiseren in coöperaties, zo leren bewoners in Amsterdam Nieuw-West ervarenderwijs wat er binnen hun gedeelde mogelijkheden ligt. Het voormalige buurthuis Johannes de Deo wordt volledig zelfstandig door een groep bewoners/vrijwilligers geëxploiteerd en geprogrammeerd, nota bene zonder subsidie en op basis van huurbetaling aan de eigenaar van dit maatschappelijke vastgoed. Lucafé is een snel groeiend cateringbedrijf, gerund door de ondernemende Nancy Loor met een aanzienlijke groep vrijwilligers, dat het dagelijks leveren van lunches aan het Stadsdeelkantoor combineert met sociale maaltijden voor ouderen in de buurt. De kracht van organisatie wordt zichtbaar, en goed voorbeeld doet hopelijk volgen. De betrokkenen maken zich beschikbaar om ook anderen deze weg te wijzen.
Hoe verhoudt zo’n BazO bewonersproces zich tot de institutionele praktijk van welzijn en zorg in Amsterdam Nieuw-West? Hoe verhoudt BazO zich tot welzijn en zorg nieuwe stijl, bedoeld om burgers meer te doen participeren vanuit eigen kracht?
Vanaf het begin waren lokale welzijns- en zorginstellingen direct betrokken bij BazO. Geïnteresseerd in de concepten, actief deelnemend in de workshops, en soms betaald voor een aantal uren per week voor hun deelname. In de loop van het proces haakten professionals en instellingen af, deels tegen hun zin (‘mijn werkgever wil me hiervoor niet vrijmaken’), deels uit overtuiging (‘niets nieuws onder de zon, dit doen we al jaren’). Met die laatste opmerking stelt zich een interessante vraag: wat doet deze sector al jaren?
De burger ‘ontkracht’
In 1995 schreef John McKnight zijn boek The Careless Society, Community and Its Counterfeits. Het boek is een kritische beschouwing over professionalisering van de sociale dienstverlening en de desastreuze gevolgen daarvan voor het vermogen van gemeenschappen om zich uit eigen kracht te ontwikkelen. McKnight beschrijft de opkomst van een professionele klasse, georganiseerd in instituties, die werkt vanuit het perspectief van de individuele cliënt, patiënt, bewoner, burger. Maatschappelijke issues gaan naar de achtergrond, het individuele probleem is maatgevend. Dus: iemand heeft last van astma, gaat naar de dokter en krijgt medicijnen die de astma onderdrukken. Dat op een kilometer afstand van de wijk een chemische fabriek staat die vuil uitstoot is geen relevante overweging: de patiënt heeft een probleem (gechargeerd: het is zijn/haar schuld), de professional maakt haar/zijn diagnose, geeft de remedie en evalueert het resultaat. De cirkel is rond, de professional in het midden en de burger ‘ontkracht’. Het klinkt als een karikatuur, maar dit ‘kurieren am Symptom’ is een belangrijk deel is van de reguliere welzijns- en zorgpraktijk.
Vanuit McKnight’s visie is BazO niet alleen een manier om bewoners te laten ervaren dat er kracht kan worden gevonden in de community, maar ook een tegendraadse oplossingsrichting die lijnrecht staat tegenover het geïndividualiseerde perspectief van de institutionele wereld van zorg en welzijn.
Welzijn en zorg nieuwe stijl zijn het politieke antwoord op deze uitdijende en steeds duurder wordende praktijk. De burger weer aan zet, in zijn kracht, actief participerend in de samenleving. Interessant genoeg: toch weer die individuele burger, die wordt aangesproken op zijn individuele vermogens om verbetering te bewerkstelligen in het leven van hemzelf en zijn buren.
Het beeld dat McKnight schetst van de sector van zorg en welzijn is nog volop aan de orde. En het lijkt er niet op dat de door de politiek en de instellingen gedroomde participatiesamenleving zomaar transformeert naar de Groter Dromen Dan Jezelf Samenleving die BazO zichtbaar wil maken.
Dus burgers aller buurten, organiseert U! En professie, U heeft nog een slag te maken.
Bijlagen:
Hier vind je een filmpje van het project Bewoners aan zet Osdorp
Hier vind je de publicatie Kwanda Amsterdam, Organizing for social change met daarin informatie over de methode Organisatie Workshop http://www.diversityjoy.nl/downloads/files/Kwanda_Amsterdam_.pdf
Deze blog verscheen eerder op buurtwijs.nl, een platform voor buurtontwikkeling.